Składnia

W celu formułowania rozpoznań medycznych (i rozwiązywania zadań wymagających konstrukcji zdań) należy pamiętać o kilku zasadach konstrukcji zdania po łacinie.

Tak jak w języku polskim, wyróżniamy podmiot + przydawki, orzeczenie + dopełnienie bliższe oraz dalsze, okoliczniki.

Najprostsze zdania składają się z podmiotu i orzeczenia, np.

Medici laborant. - Lekarze pracują.

Następnie zdania można modyfikować, dodając przydawki, dopełnienia bliższe i dalsze, określenia tych dopełnień, okoliczniki.

W skrócie, części zdania odpowiadają następującym przypadkom:

Podmiot	Nominativus
Dopełnienie bliższe	Accusativus
Dopełnienie dalsze	Dativus
Okolicznik	Ablativus
Przydawka	Często Genetivus

Pharmacistae in apothecis medicamenta varia e materiis medicatis praeparant.

Pharmacistae - podmiot (nom.pl)

in apothecis - okolicznik (abl.sin - z przyimkiem in)

varia - przydawka (niezmienny)

e materiis - okolicznik (abl.sin)

medicatis - przydawka (gen.sin)

praeparant - orzeczenie

Podstawowe objawy

Podstawą identyfikacji choroby są jej objawy, zarówno te potwierdzone badaniami, jak i te będące wrażeniami opisywanymi przez pacjenta.

Podstawowe przykłady:

amnesia, ae, f - niepamięć

angor, oris, m - dławienie w gardle

appetitus, us, m; orexia, ae, g - łaknienie

asomnia, ae, f - bezsenność

asthenia, ae, f; anergia, ae, f - osłabienie

cephalgia, ae, f - ból głowy

chorea, ae, f - pląsawica

colica, ae, f - kolka

coma, atis, n - śpiączka

commotus, us, m - wstrząs

convilsiones, um, f - drgawki (tylko pluralis)

crisis, is, f - napad

cutis, is, f anserina - gęsia skórka

cyanosis, is, f - sinica

deformatio, onis, f; malformatio, onis, f - zniekształcenie

dolor, oris, m; odynia, ae, f - ból

effusio, onis, f - wysięk

embolismus, i, m; embolia, ae, f - zator

febris, is, f; pyrexia, ae, f - gorączka

fremitus, us, m; tremor, oris, m - drżenie

frigor, oris, m; rigor, oris, m - drętwienie

gemitus, us, m - jęk

gressus, us, m - chód

horripilatio, onis, f; algor, oris, m - dreszcze

inflammatio, onis, f - zapalenie

lithialis, is, f; calculosis, is, f - kamica

molimina, um, n - doleglowości (tylko pluralis)

nausea, ae, f - mdłości

oedema, atis, n - obrzęk

paroxysmus, i, m; ictus, us, m - napad lub atak

surditas, atis, f - głuchota

symptoma, atis, n; signum, i, n -objaw

transsudatum, i, n - przesięk

trepidatio, onis, f manuum - drżenie rąk

trertor, oris, m - charczenie

vertigo, inis, f - zawroty głowy

np. vertigo cum nausea - zawroty głowy z mdłościami
oedema manus cum dislocatione ossis metacarpi - obrzęk dłoni z przemieszczeniem kości śródręcza

Podstawy rozpoznań

Przechodzimy do istoty całej tej zabawy - pisania rozpoznań, które tak przecież jest ważne ;)

Można rozpoznania podzielić na 2 typy:

• Rozpoznania proste - składające się z jednej jednostki chorobowej (+ określeń)
• Rozpoznania złożone - współistniejące zespoły chorób.

Wobec choroby stosujemy szereg określeń:

• stopień nasilenia: chronicus (a, um - przewlekły), acutus (a, um - ostry)
• rozległość: circumscriptus (a, um - ograniczony), localis (is, e - miejscowy), diffusus (a, um - rozlany), disseminatus (a, um - rozsiany)
• świeżość: recens (ntis - świeży), vetus (a, um - stary), interveratus (a, um - zastarzały)
• stopień nawrotu: recidivans, reveniens (ntis, nawracający w obu przypadkach), reccurens (ntis, powrotny)
• przewlekłość: permanens (tis), contunuus (a, um), perpetuus (a, um)  (ciągły, trwały)
• dynamika: stabilis (e), stationaris (e), stationarius (a, um)  (stabilny, stały, niezmienny), exacerbans (tis), exacerbatus (a, um), in stadio exacerbationis (zaostraszjący się, zaostrzony, w okresie zaostrzenia), regrediens (tis - ustępujący), in stadio remissionis (w okresie remisji), protrahens (ntis- przedłużający się), persistens (ntis - trwały)

Przykłady:

Fibrillatio atriorum continua. - utrwalone migotanie przedsionków

Fibrillatio - temat główny, rzeczownik w nom. sin.

Atriorium - migotanie czego? stąd gen. pluralis, bo są dwa przedsionki

Continua - określenie fibrillatio, końcówka -a, gdyż fibrillatio jest rodzaju żeńskiego.

W przypadku zespołu chorób, gdzie są one ze sobą powiązane, wymienia się je po kolei, lub z łączy ze sobą za pomocą spójników.

Najpopularniejsze spójniki:

• et - Stenosis et insufficientia (nom! po spójniku) - i
• cum - hemiparesis cum aphasia (abl!) - z
• sub forma - insufficientia circulatoria sub forma asthmatis (forma - abl, określenia już w gen) - pod postacią

Wyrażenie związku przyczynowo skutkowego: subsequente (w następstwie, z następczym). Po subsequente (liczba mnoga: subseqentibus) zarówno rzeczownik, jak i jego określenia, są w ablativie (tzw. ablativus absolutus).

Teraz powoli będę wrzucać notki z kolejnymi zagadnieniami chorobowymi i słownictwem z nim związanym.

Przyimki

Kolejnym etapem potrzebnym do poprawnego składania diagnoz jest poznanie przyimków.

Wymagany jest w ich użyciu związek rządu z rzeczownikiem: po danym przyimku, idący następnie rzeczownik musi się znaleźć w odpowiednim przypadku.

W łacinie medycznej najczęściej używane przyimki to:

•  Przyimki łączące się z Accusativusem

o   Ad + acc = do, ku, na
           np. ad medicum - do lekarza

o   Inter + acc = między
           np. inter musculos - między mięśniami

o   Intra + acc = wewnątrz
           np. intra cranium - wewnątrz czaszki

o   Propter + acc = z powodu
           np. resectio ventriculi propter carcinoma - wycięcie żołądka z powodu raka

o   Ante + acc = przed
           np. ante operationem - przed operacją

o   Extra + acc = poza
           np. partus extra clinicam - poród poza szpitalem

o   Per + acc = przez
           np. per vaginam - przez pochwę

o   Quoad + acc  = w kierunku
           np. observatio quoad appendicitidem - obserwacja w kierunku zapalenia wyrostka

o   Circa/circum + acc = wokół
           np. dolor circum tempora - ból wokół skroni

o   Iuxta + acc = obok
           np. iuxta ventriculum - obok żołądka

o   Secundum + acc = według, wzdłuż
           np. secundum Lown - według Lowna

o   Contra + acc = przeciw/przeciwko
           np. contra morbum - przeciw chorobie

•  Przyimki łączące się z Ablativusem

o   Cum + abl = z
           np. cum defectu cutis - z defektem skóry

o   Sine + abl = bez
           np. sine causa - bez przyczyny

o   De + abl = o kim/o czym
           np. de cacro pulmonis - o raku płuc

o   E/ex + abl = od
           np. sanguinatio e tractu digestivo - krwawienie z przewodu pokarmowego

o   Pro + abl = dla/z powodu
           np. aqua pro iniectione - woda do wstrzykiwań

•   Przyimki łączące się z Acc. lub Abl.

o   In = w/do/na

                              np. in sex menses (acc) / abortus in tractu (abl) - na 6 miesięcy / poronienie w trakcie

o   Sub = pod
            np. sub vesperum (acc) / sub partu (abl) - pod wieczór / w przebiegu porodu

Koniugacja - strona bierna

Czas teraźniejszy, strona bierna

Obowiązują te same zasady, co w przypadku odmiany w czasie teraźniejszym i stronie czynnej.

Podobnie jak w języku polskim:

• Podmiot -> dopełnienie (nom. -> przyimek + acc./abl)
• Dopełnienie -> podmiot (acc. -> nom.)

Końcówki:

	Singularis	Pluralis
1 osoba	-or	-mur
2 osoba	-ris**	-mini
3 osoba	-tur	-ntur*

*w 3 i 4 grupie, przed końcówką wstawiamy "u" - czyli jak w czasie teraźniejszym.

** w 3 grupie, w 2 osobie liczby pojedynczej, zamiast "i" wstawiamy "e" przed końcówką

Przykład, na podstawie:

amare, amo - kochać

	Singularis	Pluralis
1 osoba	am-or	ama-mur
2 osoba	ama-ris	ama-mini
3 osoba	ama-tur	ama-ntur

oraz drugiego wyjątku:

tangere, tango - dotykać

	Singularis	Pluralis
1 osoba	tang-or	tang-i-mur
2 osoba	tang-e-ris	tang-i-mini
3 osoba	tang-i-tur	tang-i-ntur

Koniugacja - czas teraźniejszy

KONIUGACJA - CZAS TERAŹNIEJSZY

Czyli odmiana czasowników przez osoby.

Istnieją 4 grupy czasowników, dla których istnieje konkretny zestaw końcówek, zależnych od czasu.

Podobnie jak w przypadku rzeczowników, czasownik dzielimy na temat oraz końcówkę.

Końcówką czasowników jest: -re

np. laudare
laud-a-re:  laud - temat
                  a - spójka, charakterystyczna dla grupy
                  re - końcówka czasownikowa

Podaje się je w konformacji bezokolicznik, 1 osoba : laudare, laudo

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1 osoba	-o	-mus
2 osoba	-s	-tis
3 osoba	-t	-nt

Grupa	1 os. liczby pojedynczej	Bezokolicznik	Tryb rozkazujący	Tłumaczenie
I	laudo	laudare	lauda	chwalić
II	video	videre	vide	widzieć
III	lego	legere	leg-e*	czytać
IV	audio	audire	audi	słuchać

1 osobę liczby pojedynczej tworzymy poprzez dodanie końcówki (-o) do tematu.

Bezokolicznik - łatwo rozróżnić do której grupy należy czasownik po pogrubionej samogłosce przed końcówką: 

• 1 grupa - "a"
• 2 grupa - "e"
• 4 grupa - "i"

W przypadku trzeciej grupy takiej samogłoski brak - samogłoska "e" jest tu łącznikiem występującym w bezokoliczniku.

Przykłady:

!!! W przypadku 1,2 i 4 grupy samogłoski odpowiednio "a", "e" i "i" są częściami tematu. Oddzieliłam je w celu podkreślenia ich obecności, charakterystycznej dla danej grupy.

1 grupa:

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1 osoba	laud-o	laud-a-mus
2 osoba	laud-a-s	laud-a-tis
3 osoba	laud-a-t	laud-a-nt

2 grupa:

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1 osoba	vide-o	vid-e-mus
2 osoba	vid-e-s	vid-e-tis
3 osoba	vid-e-t	vid-e-nt

3 grupa:

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1 osoba	leg-o	leg-i-mus
2 osoba	leg-i-s	leg-i-tis
3 osoba	leg-i-t	leg-i-u-nt

!!! Tutaj "i" jest prawdziwą spójką, nie należącą do tematu.

!!!u wchodzi do 3 osoby liczby mnogiej - charakterystyczne dla 3 i 4 grupy

4 grupa:

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1 osoba	aud-i-o	aud-i-mus
2 osoba	audi-i-s	aud-i-tis
3 osoba	aud-i-t	aud-i-nt

!!!u wchodzi do 3 osoby liczby mnogiej - charakterystyczne dla 3 i 4 grupy

Imiesłowy

W łacinie medycznej używa się dwóch rodzajów imiesłowów:

• Participium praesentis activi (imiesłów czasu teraźniejszego, strona czynna)
• Participium perfecti passivi (imiesłów czasu przeszłego, strona bierna)

Są to imiesłowy przymiotnikowe.

Participium praesentis activi 

Tłumacząc na polski, są to imiesłowy zakończone na -ący (myślący), lub -ąc (myśląc)

W języku łacińskim, są charakterystycznie zakończone w nom. sin. - na -ans, albo -ens

np. exacerbans, antis - zaostrzający się

recurrens, entis - powracający

Odmieniają się według 3 deklinacji, typu samogłoskowego z wyjątkiem w acc. sin (-em zamiast -im) - jak przymiotniki 3 deklinacji.

Participium perfecti passivi 

Imiesłowy zakończone na -ny, -ty (wzięty, pominięty)

W języku łacińskim swoją formą przypominają przymiotniki odmieniające się według 2 i 1 grupy:

exacerbatus, a, um - zaostrzony

perforatus, a, um - przebity

Jak wcześniej wspomniane przymiotniki, te imiesłowy odmieniają się według 2 i 1 grupy w zależności od rodzaju określanego rzeczownika - męskiego, żeńskiego lub nijakiego.